TP HCM – Thành phố Hồ Chí Minh đang xem xét thí điểm bỏ giấy phép xây dựng, thay bằng cơ chế đăng ký xây dựng đối với nhà ở riêng lẻ và một số công trình nhất định. Theo đề xuất, người dân sẽ chỉ cần gửi thông báo cùng hồ sơ thiết kế đến chính quyền địa phương trước khi khởi công, thay vì phải xin cấp phép như hiện nay.
Sở Xây dựng TP HCM cho biết đang phối hợp cùng các sở, ngành và UBND các quận, huyện, TP Thủ Đức để xây dựng hướng dẫn cụ thể, dự kiến ban hành trong tháng 6.
Theo Tiến sĩ Phạm Viết Thuận – Viện trưởng Viện Kinh tế Tài nguyên và Môi trường TP HCM, đơn vị đề xuất mô hình – đây là bước chuyển từ "xin phép" sang "đăng ký", mang tính cải cách sâu rộng không chỉ về thủ tục hành chính mà còn trong tư duy quản lý.
“Người dân sẽ chủ động thông báo với chính quyền rằng họ sẽ xây nhà đúng quy định, thay vì phải chờ được cho phép. Cơ chế ‘xin – cho’ vốn tiềm ẩn tiêu cực sẽ được loại bỏ,” ông Thuận nói.
Hiện tại, quy trình xin phép xây dựng gồm nhiều bước: nộp hồ sơ, chờ thẩm định hiện trạng, kiểm tra bản vẽ, phê duyệt... kéo dài 15–30 ngày, chưa kể các vướng mắc phát sinh. Trong nhiều trường hợp, đây là "nút thắt" gây phiền hà và phát sinh chi phí không chính thức.
Với mô hình mới, người dân ở khu vực đã có quy hoạch chi tiết 1/500 hoặc quy chế quản lý kiến trúc đô thị sẽ không cần xin phép. Thay vào đó, họ chỉ cần gửi đăng ký xây dựng qua biểu mẫu do UBND phường, xã ban hành, có thể thực hiện trực tuyến. Các biểu mẫu này sẽ tích hợp sẵn hình khối kiến trúc chuẩn theo Phụ lục 18 của Quyết định 56/2021.
Mọi thông số kỹ thuật – từ diện tích lô đất, mật độ xây dựng, chiều cao, khoảng lùi... – đều đã được quy định rõ theo lộ giới. Cơ quan chức năng không thẩm định trước mà chuyển sang hậu kiểm sau khi công trình hoàn tất.
Chẳng hạn, trên tuyến đường rộng từ 3,5 m đến dưới 6 m, chủ nhà được xây tối đa 3–4 tầng, bao gồm trệt, lửng và các tầng trên, với khoảng lùi cụ thể. Theo ông Thuận, cơ chế này sẽ giúp người dân chủ động hơn, thuê tư vấn phù hợp và giảm phụ thuộc vào hướng dẫn từ cơ quan quản lý.
Tuy nhiên, mô hình này cũng đặt ra một số thách thức. Ông Lê Hoàng Châu – Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản TP HCM – cảnh báo, việc áp dụng có thể gặp khó tại các khu dân cư hiện hữu, đặc biệt ở nội thành chưa phủ kín quy hoạch chi tiết. Thêm vào đó, nhiều bất cập trong Phụ lục 18 cần được điều chỉnh, nhất là quy định về mật độ xây dựng và khoảng lùi.
Ông Châu lấy ví dụ: “Một số lô đất nội thành rộng chỉ 50 m², nếu chỉ được xây dựng 50% diện tích và phải trừ khoảng lùi, diện tích sử dụng thực tế chỉ còn 25–30 m² – rất khó đáp ứng nhu cầu sinh hoạt.”
Ngoài ra, vấn đề tài chính cũng cần tính toán kỹ. Với các dự án thương mại, chi phí lập quy hoạch 1/500 do chủ đầu tư chi trả, nhưng với khu dân cư hiện hữu, ai sẽ chịu chi phí này – nhà nước hay người dân – vẫn là câu hỏi bỏ ngỏ. Ông Châu đề xuất có thể xem xét hình thức xã hội hóa nguồn lực.
Mô hình đăng ký xây dựng được kỳ vọng sẽ giúp tinh giản thủ tục, tăng tính minh bạch và giảm gánh nặng cho cả người dân lẫn bộ máy hành chính. Tuy nhiên, việc triển khai trên diện rộng đòi hỏi nền tảng pháp lý đồng bộ, quy hoạch hoàn chỉnh và cơ chế hậu kiểm hiệu quả.
